Ülkemizin son zamanlardaki en önemli problemlerinden biri de işsizliktir. Yüzdelik olarak çift hanelere varan işsizlik oranları her geçen gün daha da artmakta ve zorlaşan ekonomik koşullarla birlikte işsizlik özellikle gençlerin aklında bir soru işareti olarak kalmaktadır. Her gün başvurdukları iş başvurularından umdukları gibi bir sonuç alamayan gençler kısmen geçimlerini sağlayabilmek amacıyla işsizlik maaşına yönelmekte ve işsizlik ödeneği alabilmek için uygun koşulları taşıyıp taşıyamadıklarını merak etmektedirler. Bu yazımızda sıkça sorulan işsizlik maaşının ne olduğunu, şartlarını ve kimlerin işsizlik maaşı alabileceğini ele alacağız.
İşsizlik Maaşı Nedir?
İşsizlik maaşı, sigortalı işsizlere yasada belirtilen şartları taşımaları halinde işsiz kaldıkları dönem için yapılan belirli süre ve miktarlı ödemelerdir. Hizmet akdiyle bir iş yerinde çalışmakta olan işçi herhangi bir kastı olmamasına rağmen işini kaybederse uğramış olduğu gelir kaybını belirli bir süre ve ölçüde işsizlik sigortasıyla karşılayabilecektir. İşsizlik sigortası kapsamında olan kişilere ödenen bu geçici destek tutarına işsizlik maaşı veya işsizlik ödeneği adı verilmektedir. 4447 Sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu kapsamında içeriği tanımlanmış olan işsizlik maaşı sigortalı çalışanlar için yasadaki şartları sağlamış olmaları şartıyla geçici bir güvenlik sistemidir.
Feshe bağlı işten çıkartmalarda işe iade davası açılabilmekte ve konu titizlikle takip edilebilmektedir.
İşsizlik Maaşına Başvuru Şartları
Bir sigortalı işsizin işsizlik ödeneğine hak kazanabilmesi için belirli bazı şartları taşıması gerekmektedir. Bu şartlar 447 Sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu kapsamında şu şekilde açıkça belirtilmiştir. Buna göre işsizlik maaşı şartları;
- Kendi istek ve kusuru dışında işsiz kalan,
- Hizmet akdinin sona ermesinden önceki son 120 gün hizmet akdine tabi olan,
- Hizmet akdinin feshinden önceki son üç yıl içinde en az 600 gün süre ile işsizlik sigortası ödemiş olan sigortalı işsizler işsizlik maaşı almak için başvuruda bulunabilecektir.
Hizmet akdi feshedilen sigortalı işsiz hizmet akdinin feshinden sonraki 30 gün içinde en yakın İŞKUR birimine şahsen veya elektronik ortamda başvurarak alacağını talep edebilir. Vekaletname ile başvuru imkanı bulunmamaktadır. Çünkü başvuruyla birlikte sigortalı işsizlerin danışmanlık, işe yerleştirme ve mesleki eğitim hizmetlerini almaları sağlanmaktadır. Başvurular bizzat sigortalı işsiz tarafından yapılacaktır.
Bu yazımız ile birlikte konu ile ilgili olması nedeniyle işçilik alacakları ve tazminat çeşitleri başlıklı yazımızı da okuyabilirsiniz
İşsizlik Ödeneğine Kimler Başvuruda Bulunabilir?
İşsizlik maaşında bir hizmet akdine dayalı olarak çalışan sigortalılar, kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan sigortalılardan isteğe bağlı prim ödeyenler, sandıklara tabi sigortalılar ve ülkemizde çalışma vizesi ile çalışan yabancı işçiler işsizlik sigortasına başvurabilir.
İşsizlik ödeneğine hak kazanan kişilere işsizlik ödeneğinin yanında genel sağlık sigortası primleri, yeni bir iş bulma ve meslek edindirme ve geliştirme eğitimleri de sunulmaktadır. Bunlar İş ve İş Bulma Kurumunun sigortalı işsizlere sunduğu haklardır.
İstifa Eden İşçi İşsizlik Maaşı Alabilir Mi?
İşsizlik maaşının temel kural kişinin kendi istek ve kusuru dışında işini kaybetmiş olmasıdır. Fakat sigortalı olarak çalışmakta olduğu iş yerinden ‘Ahlak ve İyi Niyet Kurallarına Uymayan Haller ve Benzerleri‘ olarak nitelendirilen ve haklı fesih nedenleriyle işten ayrılan işçi işsizlik maaşı alabilir. İşçiye haklı fesih sunan haller şu şekildedir;
- İş sözleşmesinin yapıldığı sırada işverenin sözleşmede esaslı hususlardan birinde işçiyi yanıltırsa,
- İşverenin, işçinin kendisi veya ailesinden biri hakkında şeref ve namusuna dokunacak sözler söylemesi veya cinsel tacizde bulunması,
- İşveren, işçiye veya aile üyelerinden birine karşı sataşma, gözdağı veya kanuna karşı bir harekette bulunursa,
- İşçinin başka bir işçi tarafından cinsel tacizde bulunması bunu işverene söylediği halde önlem alınmazsa,
- İşçinin ücreti kanun hükümleri veya sözleşmeye uygun olarak hesaplanmaz ise,
- Ücretin parça başı veya iş tutarı üzerinden olması kararlaştırıldığı hallerde işveren işçiye yapabileceğinden az tutarda iş verir, aradaki farkı zaman esasına göre işçiye ödemezse,
- İşçinin, işinin haklı bir nedenle feshetme nedenlerdir. Bu nedenlerle işinden ayrılanlar işsizlik maaşı alabilirler.
- İşçinin haklı nedenle derhal fesih hakkı 4857 sayılı İş Kanunun 24.maddesi ile düzenlenmiştir.
Madde 24 – Süresi belirli olsun veya olmasın işçi, aşağıda yazılı hallerde iş sözleşmesini sürenin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeksizin feshedebilir:
I. Sağlık sebepleri:
a) İş sözleşmesinin konusu olan işin yapılması işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olursa.
b) İşçinin sürekli olarak yakından ve doğrudan buluşup görüştüğü işveren yahut başka bir işçi bulaşıcı veya işçinin işi ile bağdaşmayan bir hastalığa tutulursa.
II. Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri:
a) İşveren iş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri hakkında yanlış vasıflar veya şartlar göstermek yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler vermek veya sözler söylemek suretiyle işçiyi yanıltırsa.
b) İşveren işçinin veya ailesi üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak şekilde sözler söyler, davranışlarda bulunursa veya işçiye cinsel tacizde bulunursa.
c) İşveren işçiye veya ailesi üyelerinden birine karşı sataşmada bulunur veya gözdağı verirse, yahut işçiyi veya ailesi üyelerinden birini kanuna karşı davranışa özendirir, kışkırtır, sürükler, yahut işçiye ve ailesi üyelerinden birine karşı hapsi gerektiren bir suç işlerse yahut işçi hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ağır isnat veya ithamlarda bulunursa.
d) İşçinin diğer bir işçi veya üçüncü kişiler tarafından iş yerinde cinsel tacize uğraması ve bu durumu işverene bildirmesine rağmen gerekli önlemler alınmazsa.
e) İşveren tarafından işçinin ücreti kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmez veya ödenmezse,
f) Ücretin parça başına veya iş tutarı üzerinden ödenmesi kararlaştırılıp da işveren tarafından işçiye yapabileceği sayı ve tutardan az iş verildiği hallerde, aradaki ücret farkı zaman esasına göre ödenerek işçinin eksik aldığı ücret karşılanmazsa, yahut çalışma şartları uygulanmazsa.
III. Zorlayıcı sebepler: İşçinin çalıştığı iş yerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa.
Görüldüğü gibi kanunda haklı nedenle fesih halleri sayılmıştır. Kanun koyucu ayrıca, haklı nedenle derhal fesih hakkı tanınan işçinin belirli süreli ya da belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışma ayrıma gitmediğinden işçi her halde bu haklardan yararlanılabilecektir. Dolaysıyla İş aktini haklı nedenle fesheden bir işçi işsizlik maaşını almaya hak kazanabilir.
İş Akdinin Askerlik Nedeniyle İş Akdinin Sona Ermesi
Askerlik sebebiyle işten ayrılan sigortalılar, işten ayrılış tarihi itibarıyla son 120 gün hizmet akdine tabi olma ve son 3 yılda en az 600 prim gün sayısı şartını sağlamış olmaları kaydıyla işsizlik maaşına hak kazanacaklardır. İşsizlik maaşına hak kazananlar askere gitmeden 30 gün önce başvurulabileceği gibi terhis tarihinden itibaren 30 gün içerisinde de başvuru yapabilecektir.
Kadın İşçinin Evlenmesi Nedeniyle İş Akdinin Sona Ermesi
Kadın işçi evlendiği tarihten itibaren bir yıl içinde kendi arzusu ile iş sözleşmesini feshedebilir. Evlilik nedeniyle iş sözleşmesini bir yıllık zaman içinde fesheden kadın çalışana işveren tarafından kıdem tazminatı ödenmesi gerekir. Fakat ihbar tazminatı ödemesi yapılmaz.
4447 Sayılı yasa iş sözleşmesini kendi isteğiyle fesih eden işçiye işsizlik sigortasından yararlanma hakkı vermediği için evlenme nedeniyle işten ayrılan kadın çalışanın işsizlik ödeneği alması da mümkün değildir.
Doğum Nedeniyle İş Akdinin Sona Ermesi
Doğum izni ya da analık izni; doğum yapan işçiye verilen bir izin türüdür. Bu izinde anne işçi çalışmamakta ve SGK’dan iş göremezlik ödeneği almaktadır. Doğumdan önce ve sonra verilen analık izninin bitiminde ise işçi işine döner ve çalışmaya başlar.
Ancak doğum izni bittikten sonra artık iş yerinde çalışmak istemeyen bir anne, başka bir gerekçe göstermeksizin işe gitmezse kıdem tazminatını kaybedecektir. Hatta ihbar sürelerine uymazsa, ihbar tazminatı ödemek zorunda bile kalacaktır. Bu anne işsizlik maaşı da alamayacaktır.
İş Yerinin Kapanması Nedeniyle İş Akdinin Sona Ermesi
İşçiler iş yerinin kapanması veya devredilmesi nedeniyle iş sözleşmesinin sona ermesi halinde işsizlik sigortasından yararlanabilir. İşverenin iş yerini idare edememesi veya iş yerinin kâr elde etmemesi nedeniyle iş yerini kapatması halinde işçinin mağdur olmaması için bu şekilde bir düzenleme söz konusudur. İşçinin iş yerinin kapanması veya devredilmesi halinde bir kusuru olmadığı için bu durumun işçiyi mağdur etmesini engellemek adına işçinin bu durumda işsizlik maaşı alması sağlanır.
Fakat sigortalı olarak çalışmakta olduğu iş yerinden ‘Ahlak ve İyi Niyet Kurallarına Uymayan Haller ve Benzerleri‘ olarak nitelendirilen durumlarda ve işveren tarafından haklı fesih nedeni sunularak işten çıkarılan işçi işsizlik maaşı alamaz.
Bunların haricinde farklı nedenlerle de işsiz kalma durumu veya işten çıkma durumu yaşanabilmektedir. Bunlardan bir tanesi de mobbing durumudur. Mobbinge maruz kalan işçi kendi isteğiyle istemsizce işten ayrılabilir. Bu durumda mobbing davası söz konusu olabilir.
İşsizlik Maaşını Kesen Haller Nelerdir?
Sigortalı işsiz olarak nitelendirilen ve işsizlik maaşı almaya hak kazanan kişilerin almakta oldukları ödeneğin kimi hallerde sonlanma ihtimalleri vardır. İşsizlik maaşını sonlandıran durumlar;
- Kurumca teklif edilen mesleklerine uygun ve son çalıştıkları işin ücret ve çalışma koşullarına yakın ve ikamet edilen yerin belediye mücavir alanı sınırları içinde bir işi haklı bir nedene dayanmaksızın reddeden,
- İşsizlik ödeneği aldığı sürede gelir getirici bir işte çalıştığı veya herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan yaşlılık aylığı aldığı tespit edilen,
- Kurum tarafından önerilen meslek geliştirme, edindirme ve yetiştirme eğitimini haklı bir neden göstermeden reddeden veya kabul etmesine karşın devam etmeyen,
- Haklı bir nedene dayanmaksızın Kurum tarafından yapılan çağrıları zamanında cevaplamayan, istenilen bilgi ve belgeleri öngörülen süre içinde vermeyen,
Sigortalı işsizlerin, işsizlik maaşı kesilir.
2024 Yılı İşsizlik Maaşı Ne Kadar?
Asgari ücret rakamı işsizlik maaşının tutarını da belirlemektedir. İşsizlik maaşı hesaplamada asgari ücret bir referans olarak alındığından hesaplama şu şekilde yapılmaktadır. Çalışılan süre ve diğer şartlar gereğince alt ve üst sınırlar belirlenerek bir hesaplama yapılmaktadır. Buna göre alt sınır asgari ücretin %40’ı, üst sınır ise asgari ücretin %80’i olarak hesaplanmaktadır.
Bu hesaba göre 2023 yılı için en düşük işsizlik maaşı tutarı 5.365,00 TL iken 2024 yılı işsizlik maaşı tutarı %49 zam ile 7.993,00 TL olarak belirlenmiştir. Tavan miktar ise 15.989,00 TL olarak uygulanmaktadır. (Bu değerler yazının yayına alındığı tarih itibariyle geçerlidir. Asgari ücret tutarına göre gerekli güncellemeler yapılacaktır.
Sonuç
Hizmet akdiyle bir iş yerinde çalışmakta olan işçilere kasti hareketleri olmaksızın işlerini kaybetmeleri durumunda uğramış oldukları gelir kaybını belirli bir süre ve ölçüde işsizlik sigortasıyla karşılayabilme imkanı tanınmıştır. Bu imkan doğrultusunda hizmet akdinin sona ermesinden önceki son 120 gün hizmet akdine tabi olan, hizmet akdinin feshinden önceki son üç yıl içinde en az 600 gün süre ile işsizlik sigortası ödemiş olan ve kendi istek ve kusuru dışında işsiz kalan sigortalı işsiz kişiler işsiz kaldıkları günden sonraki 30 gün içerisinde İŞKUR’a başvurarak kendilerine işsizlik maaşı bağlanmasını talep edebilirler.
Hak ettiğiniz alacaklarınızı alamamanız ve işverenle yaşadığınız problemlerden dolayı işsizlik maaşı alma hakkınızı kullanamamamız durumunda İş Davalarında uzman olan ekibimizle birlikte, iş hukuku avukatı Ankara olarak, Çankaya’daki BEK Partners Hukuk Ofisimizde sizi ağırlayabilir ve hukuki problemlerinize birlikte çözüm bulabiliriz.
