Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvuru, ülkemizinde altında imzasının bulunduğu Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve ek protokolleriyle güvence altına alınmış olan temel hakların çiğnenmesi durumunda başvurulabilecek bir yargı yoludur. Elbette bu başvurunun belli şartları ve takip edilmesi gereken bir süreci vardır. Bu yazımızda AİHM bireysel başvuru konusu tüm detayları ile birlikte ele alınacak olup başvuru süreci için bir rehber niteliği taşıması amaçlanmıştır.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (European Court of Human Rights), Avrupa Konseyi’ne bağlı olarak 1959 yılında Fransa’nın Strazburg şehrinde kurulmuştur. Kuruluş amacı; Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne taraf ülkeler arasında uyuşmazlıkları çözmek ve bireysel başvuruları incelemektir. Her üye ülke mahkemeye bir yargıç gönderir ve her yargıç, kendi ülkesinden bağımsız olarak hareket eder. Mahkeme, 1998 yılında yürürlüğe giren Protokol No. 11 ile reforme edilmiş ve etkinliği artırılmıştır.
Ülkemiz 18 Mayıs 1954 tarihinde Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ni imzalamıştır. 28 Ocak 1987 tarihinden itibaren de Mahkemeye bireysel başvuru yolunu açmıştır. Mahkemeye ilişkin zorunlu yargı yetkisini ise 1990 yılında kabul etmiştir. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesini onaylayan devlet sayısı 47 dir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Görevleri
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne taraf devletler arasında uygulanan bir uluslararası mahkemedir. Mahkemenin temel görevleri; ihlal iddialarını incelemek, temel insan haklarına ilişkin konularda kararlar vermek ve uyuşmazlıkları çözmektir. Gerekli durumlarda duruşma yaparak tanık dinleme ve soruşturma yapma yetkisine de sahiptir. Mahkeme, başvurucunun hakkının ihlal edildiğine karar vermesi halinde hakkaniyet çerçevesinde zarar gören tarafın tazminat ödemesine karar verebilir. Mahkemenin, insan haklarına ilişkin genel konularda verdiği kararlar uluslararası alanda emsal teşkil eder.
Sözleşmeyi imzalayan ülkeler Mahkemenin kararlarına uymakla yükümlüdür. Mahkemenin kararlarının uygulanmasının takibi ise, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi tarafından denetlenir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Hangi Davalara Bakar
Özellikle belirtmek gerekir ki, AİHM her türlü şikayeti incelemez. Mahkeme, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde yer alan başvuru için kabuledilebilirlik kriterleri kapsamında değerlendirilen koşulların uygunluğunu kontrol eder. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi web sitesinde başvuru formunun doldurulması başlıklı formda bu koşullar ve mahkemenin hangi tür şikayet ve davalara baktığına ilişkin maddeler şu şekilde listelenmiştir.
- Şikâyetleriniz, Sözleşme ve Protokollerle güvence altına alınmış olan bir veya birden fazla temel hakkın ihlaline ilişkin olmalıdır;
- Şikâyetleriniz, Sözleşme’ye ve/veya ilgili Protokole taraf olan bir devlete karşı yapılmış olmalıdır.
- Şikâyetleriniz, bir kamu makamının (yasama organı, idari bir makam, mahkeme vb.) sorumluluk alanına giren işlemlere ilişkin olmalıdır. Mahkeme, özel kişi veya kuruluşlara karşı yapılan şikâyetleri değerlendirmez;
- Şikâyetleriniz, ilgili devletin Sözleşme’yi veya söz konusu Protokolü onadığı tarihten sonra gerçekleşen eylem ve olaylara ilişkin olmalıdır.
- Temel bir hakkın ihlalinden şahsen ve doğrudan etkilenmiş olmalısınız (“mağdur sıfatı”na sahip olmalısınız);
- Başvurunuza konu olan şikâyetlerinize çözüm getirilmesi amacıyla, iç hukuk sisteminde şikâyetlerinizi dile getirmiş olmalısınız (“iç hukuk yollarının tüketilmesi”); Bu, genellikle Mahkeme’ye başvurmadan önce, en yüksek dereceli yargı organı da dahil olmak üzere, şikâyetlerinizi ulusal mahkemeler önüne taşımış olmanız zorunluluğu anlamına gelmektedir. Aynı zamanda, ulusal yargı önünde yaptığınız başvurularda, ulusal mevzuatın öngördüğü usule ve süreye ilişkin kurallara da uygun hareket etmiş olmanız gerekmektedir. Bununla birlikte, etkili olmayan iç hukuk yollarını veya olağan kanun yollarının bir parçası olmayan takdire bağlı ya da olağanüstü kanun yollarını kullanma zorunluluğunuz yoktur.
- Usulüne uygun ve eksiksiz hazırlanmış başvurunuz, iç hukuktaki en yüksek yetkili yargı organı kararının verildiği tarihten itibaren dört ay içinde Mahkeme’ye sunulmuş olmalıdır. Dört aylık süre, normal olarak, en yüksek yetkili ulusal yargı organının kararı verdiği veya bu kararın size veya temsilcinize tebliğ edildiği tarihten itibaren işlemeye başlar. Etkili bir hukuk yolunun bulunmadığı durumlarda ise dört aylık süre, şikâyete konu olan eylem, olay veya kararın tarihinden itibaren işlemeye başlar. Dört aylık bu süre, sadece, Mahkeme’ye İçtüzüğün 47. maddesi uyarınca hazırlanmış eksiksiz bir başvuru gönderdiğiniz takdirde kesilir. Söz konusu süre, dört aylık takvim
- süresinin son gününde, bu tarih bir Pazar günü veya resmi tatil günü olsa bile, sona erer.
- Özetle, başvuru formunuz, gerekli tüm bilgi ve belgelerle birlikte dört aylık sürenin son gününden önce Mahkeme’ye gönderilmek üzere postaya verilmiş olmalıdır.
- Şikâyetleriniz sağlam temellere dayanmalıdır: Şikâyetlerinize neden olan olayları açık ve özlü bir ifade ile dile getirmeli ve beyanlarınızla ilgili belgeleri, kararları, sağlık raporlarını, tanık ifadelerini ve şikâyetlerinizi destekleyici diğer belgeleri göndererek iddialarınızı kanıtlamalısınız;
- Şikâyette bulunduğunuz olguların bir temel hakkınıza haksız bir müdahale teşkil ettiğini gösterebilmelisiniz. Yalnızca haksız veya yanlış olduğunu düşündüğünüz için bir mahkeme kararı hakkında şikâyette bulunamazsınız. Mahkeme, bir temyiz/istinaf mahkemesi konumunda değildir ve ulusal mahkemeler tarafından verilen kararları ne değiştirebilir ne de ortadan kaldırabilir;
- Şikâyetleriniz Mahkeme veya başka bir uluslararası makam tarafından incelenmemiş olmalıdır. https://www.echr.coe.int/documents/d/echr/Application_Notes_TUR
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Başvuru
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine sözleşmede ve ek protokollerde belirlenen temel haklarının ihlal edildiğini düşünen herkes başvurabilir. Ancak başvurunun belli şartları ve kriterleri vardır. Bu kriterler bir üst bölümde saydığımız, maddeler halinde verilen ve Mahkemenin kendi web sitesinde de belirtilen şartlardır. Bu başlık altında en çok merak edilen konuları ele alacak olursak.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Başvuru Şartları Nelerdir?
AİHM’ne başvuru şartları; Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 35. maddesinde belirtildiği üzere, öncelikle iç hukuk yollarının tüketilmesi gerekmektedir. Bununla beraber en yüksek yargı organı tarafından verilen kararın kesinleşmesinden itibaren 4 ay içinde mahkemeye doğrudan başvuru yapılması zaruret arz etmektedir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvuru ve başvuru sonrası sürecin doğru bir şekilde takip edilmesi oldukça titiz bir çalışma istemektedir. Bu nedenle konu ile ilgili bir avukat desteği ve hukuki destek almak önemli olabilmektedir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Nasıl Başvurulur?
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvuru için başvuru formunun 1https://inhak.adalet.gov.tr/Resimler/Dokuman/21092022120612Application_Form_TUR.pdf eksiksiz ve tam olarak doldurulması gerekmektedir. Başvuru formu doldururken dikkat edilmesi gereken konular yine Adalet Bakanlığının “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Başvurular Hakkında SSS” sayfasında açıkça belirtilmiştir. Buna göre kabul edilebilir bir başvuru için;
- Davacının ismi, doğum tarihi, uyruğu, cinsiyeti, mesleği ve adresi;
- Varsa temsilcisinin isim, meslek ve adresi;
- Davacının kendisine karşı açmış olduğu sözleşmeci Taraf veya Taraflar;
- Olayların özet biçimde açıklaması,
- Sözleşme’nin ihlal iddia veya iddiaları ve elverişli kanıtlar hakkında kısa bir açıklama;
- Sözleşme’nin 35/1 maddesinde belirtilen kabul koşullarına davacı tarafından uyulduğuna ilişkin kısa bir açıklama;
- Dava konusu ve ana çizgileriyle davacının Sözleşme’nin 41. maddesine göre yapacağı haklı giderim istemi;
- Uygun bütün belgelerin ve özellikle dava konusuna ilişkin yargı kararları ve sair karar örnekleri.
Uygun bir şekilde girilmelidir.
Aihm başvuru formu ve dilekçe örneği için aşağıdaki linki kullanabilirsiniz.
Başvuru formu için https://inhak.adalet.gov.tr/Resimler/Dokuman/21092022120612Application_Form_TUR.pdf adresini ziyaret edebilirsiniz.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Dosya Sorgulama
Mahkemeye başvuru sonrası başvuru için bir kayıt numarası verilir. AİHM sekretaryası başvuru sahibine veya vekiline, mektup, telefon veya başka yollarla ulaşarak kayıt numarasını ve ihtiyaç olması halinde ek bilgi ve belgelerin taleplerini iletir. Başvuru sahibi bizzat yukarıda verdiğimiz Mahkeme internet sitesine bizzat girerek, telefon ile veya mektup ile başvurusu hakkında bilgi sahibi olabilmektedir. AİHM dosya sorgulama işlemi online da yapılabilmekte olup karar sonuçları http://www.echr.coe.int/ECHR/EN/hudoc adresine girip kayıt numarası yazılarak sorgulanabilmektedir.
AİHM Başvuru Ücreti
Mahkemeye doğrudan yapılan başvurularda, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvuru ücreti bulunmamaktadır. Ancak özellikle belirtmek gerekir ki, başvuru formu ve başvuru nedeninin kabul edilebilirlik koşulları oldukça önemlidir. AİHM kendi web sitesinde yaptığı 2https://www.echr.coe.int/documents/d/echr/Application_Notes_TUR açıklamada başvuruların %90 oranında kabul edilebilirlik kriterlerini taşımadığı için reddedildiğini belirtmektedir. Bu nedenle başvuru için formun doğru bir şekilde doldurulması oldukça önem arzetmektedir.
Bireysel başvuru için hukuki destek almak mümkün mü?
Evet, bireysel başvuru için hukuki destek almak mümkündür. Başvurucu, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvuru konusunda bir avukat veya başka bir hukukçu ile çalışabilir. Hukuki destek, başvurunun hazırlanması, incelenmesi ve mahkeme sürecinde temsil edilmesi aşamalarında sağlanabilir.
Bireysel başvurunun işleyişi nasıldır?
Bireysel başvuru süreci, öncelikle mahkeme tarafından başvurunun kabul edilip edilmeyeceğinin incelenmesiyle başlar. Kabul edilen başvuruların incelenmesi ve karar verilmesi süreci birkaç aylık bir zaman alabilir. Mahkeme, başvuruyu alenen görüşebilir veya verilen bilgi ve belgeler ışığında karar verebilir. Kararın tebliği ve gerekçeli kararın yayınlanmasıyla süreç tamamlanır.
Bireysel başvuruda hangi haklar ihlal edilmiş olabilir?
Bireysel başvuruyla ihlal iddia edilen haklar arasında yaşam hakkı, ifade özgürlüğü, adil yargılanma hakkı, mülkiyet hakkı gibi temel insan hakları bulunabilir. Bunun yanı sıra ayrımcılık, işkence ve kötü muamele yasağı gibi haklar da ihlal iddiasıyla mahkemeye başvurulabilir.
Bu yazımız ile birlikte anayasa mahkemesine bireysel başvuru başlıklı makalemizi de inceleyebilirsiniz.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Kimler Başvuru Yapabilir?
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ni imzalayan ülkelerden biri tarafından Sözleşmede ve Ek Protokollerde belirlenen haklarının ihlal edildiğini düşünen herkes mahkemeye başvurma hakkına sahiptir.
Başvurularda kullanılmak üzere genel iletişim bilgilerini şu şekilde verebiliriz.
Adres : Cour Européenne des Droits de L’Homme, Conseil de L’Europe, F-67075 Strasbourg-Cedex/FRANCE
Telefon : +33 (0)3 88 41 20 18
Web Sitesi : http://www.echr.coe.int/ECHR
Sonuç
Genel olarak ceza hukuku veya idare hukuku kapsamındaki dosyalarda ele alınabilen Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvuru süreci ve dosyanın takibi oldukça titizlik isteyen bir süreçtir. Bu konuda konusunda uzman bir ceza avukatı veya idare avukatı ile yola çıkmak ve hukuki destek almak önem arz etmektedir.
- 1https://inhak.adalet.gov.tr/Resimler/Dokuman/21092022120612Application_Form_TUR.pdf
- 2https://www.echr.coe.int/documents/d/echr/Application_Notes_TUR
