Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru

Devletin amaçlarından biri, “temel hak ve özgürlükleri sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmak” olduğuna göre, bu özgürlüklerin en başta kamu gücü tarafından ihlal edilmesini önlemek, temel hak ve özgürlük ihlallerini ortadan kaldırmak veya bu ihlalleri müeyyideye bağlamak da “insan haklarına saygılı” bir “hukuk devletinin” temel amaç ve görevlerindendir. Bu nedenle anayasa yargısı hukukunda “bireysel başvuru” yolunun kabul edilmesini, Anayasanın 2. ve 5. maddesinin öngördüğü ilkelerin daha da güçlendirilmesi yolunda önemli bir adım olarak kabul etmek gereklidir. ¹Türk Anayasa Yargısında Yeni Bir Mekanizma: Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru, Öykü Didem AYDIN, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C. XV, Y. 2011, Sa. 4

Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Nedir?

Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru nedir? Anayasa mahkemesine bireysel başvuru; temel hak ve özgürlüklerin ulusal düzeyde korunması amacıyla başvurulabilecek son hukukî çaredir. Bu açıdan ayrı bir öneme haizdir. Türkiye’de 12 Eylül 2011 tarihinde kabul edilen anayasa değişiklikleri ile Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru hakkı kabul edilmiştir.

Başvuru İstatistikleri

Yukarıda da belirtildiği gibi ülkemizde Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru hakkı 12 Eylül 2011 tarihinde kabul edilen anayasa değişikliği ile getirilmiştir. Peki o yıldan bu yana başvuru sayıları nasıldır? Aşağıdaki grafikte de görüleceği üzere, başvurunun kabul edildiği tarih olan Eylül 2011 yılından sonraki 2012 yılı için bu sayı 1342 iken, 2013 yılında 9897 olmuştur. Geçtiğimiz yıl olan 2023 yılında ise bu sayı 108.816 dır. Henüz 2024 yılı için istatistik değerleri oluşmamıştır. Aşağıdaki görselde tüm yıllara ait istatistik bilgilerini görebilirsiniz.

Bireysel Başvuru Hakkının Dayanağı

Anayasa’nın 148. maddesinde; Anayasa Mahkemesinin bireysel başvuruları da karara bağlayacağı; herkesin, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabileceği, başvuruda bulunabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş olmasının şart olduğu belirtilmiştir. Anayasa Mahkemesinin bireysel başvuruda, kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme yapamayacağı, bireysel başvuruya ilişkin usul ve esasların kanunla düzenleneceği düzenlemesine yer verilmiştir.

Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Şartları Nelerdir?

Anayasa Mahkemesine Bireysel başvuru şartları nelerdir? Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında 6216 sayılı Kanun’un “Bireysel Başvuru Hakkı” başlıklı 45. maddesine göre bireysel başvuruda bulunabilmek için gerekli şartlar sayılmıştır.

Buna göre Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru şartları;

• Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerden birinin ihlal edilmiş olması,
• Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve buna ek Türkiye’nin taraf olduğu protokoller kapsamındaki haklardan herhangi birinin ihlal edilmiş olması,
• Temel hak ve özgürlüklerin ihlalinin kamu gücü kullanan (yasama, yürütme ve yargı organları ve bu organlara tabi olan mercilerdir) idarenin işlem, eylem ya da ihmalinden kaynaklanmış olması,
• Temel hak ve özgürlüklerin ihlalinin kamu gücü kullanan idarenin işlem, eylem ya da ihmali nedeniyle güncel ve kişisel bir hakkın doğrudan etkilenmiş olması,
• İhlale neden olduğu ileri sürülen işlem, eylem ya da ihmal için kanunda öngörülmüş idari ve yargısal başvuru yollarının tamamının bireysel başvuru yapılmadan önce tüketilmiş olması

gerekmektedir.

Bu ihlallere maruz kalan ve şartları sağlayan herkesin Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yapabileceği belirtilmiştir.

Bireysel Başvuru Kapsamı Dışında Kalan İşlemler

Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında 6216 sayılı Kanun’un “Bireysel Başvuru Hakkı” başlıklı 45. maddesi uyarınca aşağıda belirtilen işlemler hakkın kapsamı dışında kalmaktadır.

Buna göre;

• Yasama işlemleri,
• Düzenleyici idari işlemler,
• Anayasa Mahkemesi kararları,
• Anayasanın yargı denetimi dışında bıraktığı işlemler

bireysel başvuru konusu yapılamaz.

Anayasa Mahkemesine Kimler Bireysel Başvuruda Bulunabilir?

Anayasa mahkemesine kimler bireysel başvuru hakkına sahiptir? Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında 6216 sayılı Kanun’un 46. maddesinde bireysel başvuru hakkına sahip olanlar belirtilmiştir.

Buna göre;

• Bireysel başvuruyu yapabilecekler, ihlale yol açtığı ileri sürülen işlem, eylem ya da ihmal nedeniyle güncel ve kişisel bir hakkı doğrudan etkilenen gerçek kişiler,
• Sadece tüzel kişiliğe ait haklarının ihlal edildiği gerekçesiyle özel hukuk tüzel kişileri,
• Kendilerine özgü tanınan haklarla ilgili olarak yabancılar (ve aynı şekilde vatansızlar)

başvuruda bulunabileceklerdir.

Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuruda Bulunamayacaklar

Anayasa Mahkemesine bireysel başvuruda bulunamayacaklar kimlerdir? Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında 6216 sayılı Kanun’un 46. maddesinde bireysel başvuruda bulunamayacaklar da düzenlenmiştir.

Buna göre;

• Kamu tüzel kişileri,
• Tüzel kişiliğe ait olmayan hakları nedeniyle özel hukuk tüzel kişileri,
• Sadece Türk vatandaşlarına tanınan haklarla ilgili olarak yabancılar

bireysel başvuruda bulunamayacaklardır.

Bireysel Başvuruda Usül

Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında 6216 sayılı Kanun’un 47. Maddesinde bireysel başvuru usulü genel olarak belirtilmiş, ayrıntılı düzenleme ise içtüzüğe (ayrıntılar için Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü 59 ila 65. maddelere bakınız) bırakılmıştır.

Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Formu ve Ekleri

Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru formu ve ekleri kurumun web sitesinde açıkça belirtilmiştir. Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü’nün 59. maddesinde açıkça belirtildiği üzere başvuruların, İçtüzük ekinde (EK-1) belirtilen örneğe göre ve Mahkemenin internet sitesinde yayımlanan form kullanılarak resmî dilde yapılması gerekmektedir.

Ayrıca Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü’nün 59. maddesinde, başvuru formunda yer alması gereken hususlar ve formun nasıl olması gerektiğine ilişkin ayrıntılı düzenleme yapılmıştır.

Bireysel başvuru formu için https://anayasa.gov.tr/media/5687/basvuru_kilavuzu.pdf adresini ziyaret edebilirsiniz.

Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Ücreti Ne Kadar?

Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru ücreti ne kadar? Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru ücreti; kurumun web sitesinde de belirtildiği üzere 20214 yılı için harç miktarı 3.518,70 TL dir. Başvuru formuna harcın ödendiğine dair belgenin eklenmesi zorunludur.

Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Nasıl Yapılır?

Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Nasıl Yapılır? Anayasa mahkemesine bireysel başvuru yapmak için öncelikle, kurumun web sitesinden temin edilecek başvuru formu indirilip, başvuru şartlarına uygun bir şekilde doldurulmalı, gerekli ek evraklar temin edilip, harç miktarı yatırıldıktan sonra, doğrudan Anayasa Mahkemesi, idari ya da adli mahkemeler, yurt dışı temsilcilikler veya güvenli elektronik imza ile imzalanarak elektronik ortamda kurumun belirtilen adresine gönderilmelidir.

Bireysel Başvuru Nereye Yapılabilir?

Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Nereye Yapılır? Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü’nün 62. maddesi uyarınca adli yardım talebi bulunmayan başvurularda gerekli harç yatırılarak;

• Doğrudan Anayasa Mahkemesine,
• Mahkemelere (idari ya da adli mahkemeler),
• Yurtdışı temsilciliklerine,
• Elektronik ortamda (Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu; başvurunun elektronik ortamda, güvenli elektronik imza kullanılarak yapılabilmesine ilişkin karar alabilir. İçtüzük madde 63/4)

yapılabilir.

Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Süresi?

Anayasa Mahkemesine Bireysel başvuru süresi ne kadardır? Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru süresi; hak ihlaline karşı başvuru yolları öngörülmüş ve bu yollar tüketilmiş ise en sonra kararın kesinleştiği tarihten itibaren 30 gündür.

Başvuru süresi; Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında 6216 sayılı Kanun’un 47 ve İçtüzüğün 64. maddelerinde düzenlenmiştir.

• Hakkın ihlaline karşı herhangi bir başvuru yolu yoksa (öngörülmemişse), ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren,
• İhlale karşı başvuru yolları öngörülmüş ise bu yolların tüketildiği (buna ilişkin kararların kesinleştiği) tarihten itibaren

30 gün içerisinde Anayasa Mahkemesine bireysel başvuruda bulunmak gerekmektedir.

Ayrıca haklı bir mazereti nedeniyle süresi içinde başvuramayanların, mazeretlerinin kalktığı tarihten itibaren, mazeretlerini belgeleyen delillerle birlikte onbeş gün içinde ve başvurabilecekleri de anılan maddelerde düzenlenmiştir.

Başvuru Formuna Eklenmesi Gereken Belgeler Nelerdir?

Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru formunun doldurulması esnasında bazı belgelerin eklenmesi gerekmektedir. Anayasa Mahkemesin İçtüzüğü’nün 59/ 3 maddesinde başvuru formunda olması gereken belgeler belirtilmiştir. Buna göre

• Kanuni temsilci veya avukat vasıtasıyla takip edilen başvurularda başvurucuyu temsile yetkili olduğuna dair mevzuata uygun belge.
• Harcın ödendiğine dair belge.
• Başvuru bizzat yapılmış ise başvurucunun kimliğini tespite yarar resmî belgenin onaylı örneği.
• Tüzel kişi adına kanuni temsilcinin başvurması hâlinde, başvuru tarihi itibarıyla temsile yetkili olunduğunu gösteren resmî belgenin onaylı örneği.
• Nihai karar ya da işlemi öğrenme tarihini gösteren belge.
• Başvuruda ileri sürülen hak ihlali iddialarını temellendirecek belgelerin onaylı örnekleri.
• Tazminat talebi varsa uğranılan zarar ve buna ilişkin belgeler.
• Olağan ve olağanüstü kanun yolu başvuru dilekçelerinin onaylı örnekleri.
• Başvuru süresinde yapılamamışsa varsa mazereti ispatlayan belgeler.
• Adli yardım talebi varsa başvurucunun yargılama giderlerini karşılayabilecek durumda olmadığını gösteren mali durumuna ilişkin belgeler ile mevzuatta adli yardım talebinde bulunabilmek için öngörülen diğer belgeler.

Başvurucu, üçüncü fıkradaki belgeleri herhangi bir nedenle sunamaması hâlinde bunun gerekçelerini belirterek varsa buna ilişkin bilgi ve belgeleri başvuru formuna ekler. Mahkeme, mazereti kabul etmesi hâlinde ve gerekli gördüğü takdirde bu bilgi ve belgeleri resen toplar. ²https://anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/ictuzuk/

Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuruda Avukat Zorunlu mudur?

Anayasa Mahkemesine bireysel başvuruda bulunurken veya başvurunun incelenmesi sırasında avukat zorunlu değildir. Ancak başvuru şartlarında belirtilen somut olaylar, başvuru evrakının hazırlanması ve doldurulması, başvurunun takibi ve süresinde atılması gerekli adımların atılması amacıyla hukuki bir avukat desteği almak önemli olabilir.

Unutmamak gerekir ki? Anayasa Mahkemesine başvuru iç hukuk yönünden kullanılabilecek en son adımdır. Eğer buradan olumsuz bir sonuç alınırsa, bu durumda süreç Avrupa İnsan Hakları Mahkemsine Başvuru olarak devam edebilir. Bu da yine oldukça titiz bir çalışma gerektiren süreçtir.

Sonuç

Mevzuat uyarınca Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru şekil şartlarına tabi tutulmuştur. Somut olayda ihlal edilen hakların ve bunların nitelendirilmesinin yanında; başvuru evrakının doldurulması ve hazırlanması ayrı bir uzmanlık gerektirmektedir.

Bireysel başvuru, temel hak ve özgürlüklerin ulusal düzeyde korunması amacıyla başvurulabilecek son hukukî çare olduğu dikkate alınarak yapılmalıdır. Bu konuda uzman hukukçularımız size yardımcı olmaktan memnuniyet duyacaktır.

• 1
  Türk Anayasa Yargısında Yeni Bir Mekanizma: Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru, Öykü Didem AYDIN, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C. XV, Y. 2011, Sa. 4
• 2
  https://anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/ictuzuk/